Over weschwieëver, koejonge en ontluikende liefdes...
De Brigidabron en de openbare wasplaats “De Wesch” op enkele meters van de bron was ooit een ontmoetingsplaats voor heel het dorp. De vrouwen wisselden nieuwtjes uit onder het spoelen van de was (je begrijpt daarmee meteen waarom roddeltantes in goed Limburgs dialect ook wel “weschwieëver” worden genoemd). De mannen en oudere jongens praatten over werk, politiek of “koejongekaal” (stoere belhamelpraat) als zij ‘gehaamd’ met het juk (de puthaam) en twee emmers, drinkwater voor mens en dier kwam halen.
tekst & fotografie Marco De Bie
De Sint-Brigidabron is genoemd naar Ierse patroonheilige Brigida, die zo ontzettend onlosmakelijk aan het dorp Noorbeek verbonden is. Het dorp dankt op haar beurt weer haar naam aan het beekje de Noor, dat in de Sint-Brigidabron aan de schoot van moeder aarde ontspringt. Het altijd snel stomende beekje komt hier met liters kraakhelder water tegelijk uit de kalkrijke bodem. Het is het enige water in Nederland dat zuidwaarts afwatert richting België.
De Brigidabron; een onuitputtelijke wel van water
Waar inwoners van omliggende dorpen en buurtschappen vroeger altijd moesten putten voor drinkwater, konden de Noorbekenaren het water rechtstreeks uit de bron scheppen. Ook in het 19e eeuwse Noorbeek gold ‘Gemak dient den Mensch’ en werd er aan een pilaar bij de bron een pompinstallatie gemaakt. Deze is inmiddels weer verdwenen, maar sporen van deze vroege pompinstallatie zijn nog vaag zichtbaar. Op de verticale ijzeren stang in de bronoverkruizing verzoeken de Noorbekenaren aan hun schutsvrouw dat wat ze al heel lang, met heel veel succes vragen: “Sancta Brigida, ora pro nobis” (Heilige Brigida, bid voor ons).
Tot ver in de twintigste eeuw werd het kraakheldere water uit de Brigidabron door mensen geconsumeerd. Door bodemvervuiling, kan het water echter niet meer door de mens gedronken worden, maar boeren uit de omgeving gebruiken het bronwater wel nog als drinkwater voor hun vee.
Openbare wasplaats De Wesch
Hoewel openbare wasplaatsen ook al voor de 18e eeuw bestonden, zijn de meeste na de Franse Revolutie ontstaan. Voor die tijd was veel van nature stromend water, en in het bijzonder de bronnen, niet algemeen toegankelijk. Bovendien was wassen minder gebruikelijk. Nadat duidelijk werd dat wassen een rol kon spelen bij de bevordering van de hygiëne en het terugdringen van ziektes, werden in Frankrijk van overheidswege initiatieven genomen door wetten uit te vaardigen en gelden beschikbaar te stellen. Vooral in de 19e eeuw gingen gemeenten over tot het stichten van openbare wasplaatsen, vaak in de vorm van kleine bouwwerken, de zogenoemde ‘lavoirs.’ In De Wesch in Noorbeek was dat niet nodig, omdat er een uitstekende natuurlijke wasplaats direct bij de Brigidabron was. De oude wasplaats is nu een gemetselde kade vanwaar een door twee bolvormige ornamenten geflankeerd trapje omlaag voert. Verder is er een bakstenen pijler met een natuurstenen bekroning.
De wasplaatsen waren doorgaans alleen voor vrouwen toegankelijk. Hoewel het wassen vaak een zwaar karwei was, had de lavoir ook een meer aangename, sociale functie. Alleen hier kwamen vrouwen samen en konden wetenswaardigheden uitgewisseld worden. Als de laatste nieuwtjes, roddels en andere wetenswaardigheden waren uitgewisseld, namen de vrouwen of dienstmeiden de gedane was mee naar huis om deze in de tuin of op bleekveldjes te bleken te leggen.
Waar Verona het beroemde Balkon van Romeo & Julia heeft,
heeft Noorbeek “De Bron” in De Wesch als ultiem romantisch ontmoetingsplekje...
In de loop van de tijd, met de opkomst van de waterleiding verloren de openbare wasplaatsen hun functie en zijn er talloze verdwenen. In Frankrijk behoren veel wasplaatsen echter tot het cultuurhistorisch erfgoed. Ook de bewaard gebleven wasplaatsen in België en Nederland hebben vaak de status van monument. Zo ook de wasplaats in De Wesch.
Romantische ontmoetingsplek
Terug naar die oude, romantisch ogende dorpsontmoetingsplek. Het kan niet anders dan dat deze dorpse idylle menig jongens- en meisjeshart sneller heeft doen kloppen als onder het doen van de wesch (de was, red.) en het putten van water, onder een natuurlijke achtergrondmuziek van het ruisen van bomen, tsjilpen van vogels en zacht kabbelen van water en tegen het pittoreske decor van de Brigidabron, heimelijk schalkse, lonkende blikken naar elkaar werden geworpen of zacht fluisterend, met omfloerste stemmen lieve woordjes in elkaars oren werden gefluisterd. Waar Verona het beroemde Balkon van Romeo & Julia heeft, heeft Noorbeek “De Bron” in De Wesch als ultiem romantisch ontmoetingsplekje. Of er ook een Noorbeekse Romeo & Julia zijn? Wij weten het niet. Het is in ieder geval niet of nog niet opgetekend door een schrijver van het statuur van Shakespeare. Of dat nou komt, doordat er geen Noorbeekse Romeo & Julia zijn, er geen schrijver van formaat is die het verhaal ooit heeft opgetekend of omdat de Noorbeekse evenknie van het beroemdste liefdeskoppel ter wereld nog niet geboren is, is voor ons, gewone stervelingen, ongewis. Geruststellende gedachte is dat Sint Brigida het van boven voor ons in de gaten houdt. En mocht die ultieme liefde aan de Brigidabron ontstaan, zal zij er ongetwijfeld voor bidden…